Wijkgerichte aanpak

Inleiding

In wijkgericht beheer zien we de naderende ‘vervangingsgolf’ als een nieuwe stedenbouwkundige opgave; een kans om de leefruimte van de wijk opnieuw te ontwerpen en beheren. De naderende ‘vervangingsgolf van de wijk’ is een transformatie moment; een stap in de canon van de wijk. En die transformatie is noodzakelijk. Grote maatschappelijke, economische, technologische en klimatologische ontwikkelingen stellen nieuwe eisen aan het gebruik, de inrichting maar ook het beheer van de openbare ruimte. De openbare ruimte moet onder andere seniorproof, beweegvriendelijk, inclusief, klimaat adaptief, smart en circulair zijn. In wijkgericht beheer heeft het beheer van de openbare ruimte ondergronds en bovengronds een strategische en verbonden positie ten aanzien van ambities op diverse beleidsterreinen. Onderhoudsmiddelen zien we als een hefboom of basisfinanciering om gezamenlijk de gewenste ontwikkelingen vorm te geven. De vervangingsgolf biedt de basis om verandering te realiseren.

Het ontbreekt echter nog aan een integrale financiële doorvertaling van het toekomstbestendig maken van de openbare ruimte en de hiervoor benodigde beheer- en onderhoudsbudgetten van de verschillende beheertaken. Het rioolbeheer is daar een uitzondering op. Bijzonder aan rioolbeheer is dat geanticipeerd moet worden op de grote vervangingsgolven. Voor Zwolle en veel andere gemeenten is het rioolbeheer op basis van ‘Just in Time vervanging. Als gemengd riool wordt vervangen door een groter gemengd riool zullen de kosten 6.25 miljoen zijn, Klimaatadaptatie speelt ook een belangrijke rol in het waterbeheer, waardoor het gemengd riool het liefst vervangen wordt door een gescheiden systeem. Dit zal de kosten verhogen met een factor 1,6 en resulteren in een totaalbedrag van 10 miljoen.

Naast de vervangingsopgave liggen er opgaven op basis van klimaatverandering. Door klimaatverandering is er naast een vervangingsopgave een wateroverlast kwestie. Met de vaker voorkomende en hevigere buien kan de gemeente zijn plichten niet naleven, getoond in de Conventionele aanpak, en is er veel verhard oppervlak in steden waardoor hitte-stress in steden toeneemt, biodiversiteit afneemt en de sponswerking afneemt wat leidt tot meer verdroging van de grond.

Werkwijze & participatie

In de werkwijze voor de wijkgericht aanpak is het realiseren van de Zwolse Adaptatie Strategie de belangrijkste inspiratiebron. De leefruimte wordt zo ingericht dat lokaal regenwater wordt verwerkt, dat wil zeggen verzameld, vastgehouden en in de bodem wordt geïnfiltreerd. Tegelijk worden in de leefruimte beheersmaatregelen getroffen waarmee regenwater bij extreme buien naar de groenblauwe structuur wordt geleid zonder schade te veroorzaken. Daarnaast moet het rioolsysteem zodanig worden vervangen dat afvalwater en een deel van het regenwater dat niet in de spons of groenblauwe structuur verwerkt kan worden in het riool kan worden geloosd zonder dat daarbij hinder ontstaat.

Om de werkwijze te realiseren moeten de waterbeheerders van de gemeente samenwerken met andere beheerders en beleidsmakers van de gemeente, met bewoners, vve’s en woningcorporaties. In de wijk is een coöperatieve wijkonderneming ‘WijBedrijf Dieze’ actief. Het WijBedrijf wil projecten in de wijk uitvoeren die bijdragen aan de verduurzaming van de wijk. De doelstelling van het WijBedrijf in combinatie met het collectieve karakter van de coöperatie zorgt dat het WijBedrijf de beheertaken in zal zetten voor de duurzame ontwikkeling van Dieze. De gemeente zal een plek in de raad van toezicht innemen om de vorderingen van het WijBedrijf te controleren en indien nodig te adviseren over bijstelling. Andere grote belanghebbenden worden ook uitgenodigd in de raad. VvE’s worden lid van de coöperatie en kunnen bestuursfuncties kiezen. Het WijBedrijf gaat contracten aan met bewoners, VvE’s, corporaties, andere eigenaren en de gemeente over afkoppelen van gebouwen en herinrichting en beheer van OR en particuliere ruimte in Dieze. Opgave daarbij is het combineren van de prestatie overeenkomst met de gemeente, de belangen van private partijen en het realiseren van haar eigen doelstelling.

Kosten & baten

De kosten in het wijkgerichte scenario kunnen opgedeeld worden in drie aparte groepen, de reline opgave bij de oude riolen (onder 1970), de implementatie van maatregelen in de openbare en particuliere ruimte en de exploitatie van het groenbedrijf. Deze drie pijlers van het wijkgerichte scenario vormen samen de totale kosten van deze aanpak en is gelijkwaardig aan het budget dat in een conventioneel scenario wordt gebruikt voor enkel het vervangen van het riool.

Vergroot gemengd systeem

Door de vele verouderde riolen in Dieze die gerelined dienen te worden, zijn de kosten verbonden aan de reline aanpak het hoogst. Voor het Groenbedrijf zijn twee alternatieven gemaakt, behandeld in de twee knoppen hieronder. Het eerste alternatief voert alleen de werkzaamheden uit om de maatregelen te plaatsen terwijl het tweede alternatief ook het beheer en onderhoud uit de handen neemt van de gemeente en de vereniging van eigenaren voor de groenvoorzieningen in hun eigendom.

Groenbedrijf uitvoering wijkgerichte maatregelen Groenbedrijf beheer en onderhoud groenvoorzieningen

Conclusie

Het gebruik van een wijkgerichte aanpak in het gebied leunt op een integrale aanpak waarbij de disciplines van rioolbeheer en OR beheer worden benaderd en de ingevoerde maatregelen leiden tot een samenwerking tussen beide disciplines. Met behulp van deze samenwerking wordt een robuust en relatief goedkoop systeem geplaatst die de waterproblematiek van hevige buien mitigeert en met een klimaatadaptieve insteek verschillende klimaatdoelen behaalt. Deze doelen zijn door de Zwolse Adaptatie Strategie vastgelegd als kader voor toekomstige projecten, doelen zoals het verminderen van hittestress, versterken van de biodiversiteit en verhogen van de omgevingskwaliteit en gezondheid. Naast het behalen van deze doelen wordt tevens meer werkgelegenheid gecreëerd, dat door lokale ondernemers en bewoners uit de wijk opgepakt kan worden zoals het afgraven van een groenvoorziening om een wadi te creëren. De wijkgerichte aanpak deelt de verantwoordelijkheid van het werk op tussen het WijBedrijf en de gemeente waarbij het WijBedrijf de bovengrondse maatregelen, zoals aanpassingen in het groen, in de komende jaren uitvoert en de gemeente de ‘Just in time’ methodiek behoudt, echter nu met een reline opgave in de planperiode 2030 – 2040. De kosten tezamen met het onderhoud van het groen (overgenomen van de VvE’s) zal met een minimaal beheerscenario leiden tot gelijke kosten met het conventioneel scenario ‘gemengd riool vervangen en de diameter vergroten’. Daarentegen zal een beheers scenario waar al het beheer en onderhoud van de voorzieningen bij het groenbedrijf komt te liggen, qua kosten uitkomen tussen de twee conventionele scenario’s in. De kosten kunnen lager komen te liggen door meekoppeling met aanpassingen in de openbare ruimte, uitgezet in het MJOP.

Met behulp van de aanpassingen in de groenvoorzieningen en molgoten en trottoirband doorslagen kan het vele water van de klimaatbuien gebergt en geïnfiltreerd worden. Doordat veel verhard oppervlak is afgekoppeld en het water in de grond verdwijnt in plaats van in het riool zal de druk op het riool een stuk lager zijn. Daardoor ontstaat een stuk minder waking tijdens deze buien en zal het water op het maaiveld sneller in het riool verdwijnen en geen schade veroorzaken.